معصومان علیهم السلام در باب فوائد روزه احادیث و گفتارهاى ارزشمند بسیارى دارند.

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله در پاسخ به فرد یهودى که از پاداش روزه دار پرسیده بود، فرمود:

هیچ مؤمنى نیست که به خاطر خدا ماه رمضان را روزه بدارد، مگر آن که خداوند متعال، هفت ویژگى را براى او حتمى مى‏سازد:

1- حرام در بدنش ذوب مى‏شود.

2- به رحمت الهى نزدیک مى‏گردد.

3- کفّاره خطاى پدرش آدم علیه السلام را ادا مى‏کند.

4- خداوند دشوارى‏هاى هنگام جان دادن را بر او آسان مى‏کند.

5- از گرسنگى و تشنگى روز قیامت، ایمن مى‏گردد.

6- خداوند به او از آتش امان مى‏دهد.

7- خداوند به او از نعمت‏هاى پاکیزه بهشت مى‏خوراند. «1» امام على علیه السلام مى‏فرماید:

صَوْمُ النَّفْسِ إمْساکُ الْحَواسِّ الْخَمْسِ عَنْ سائِرِ الْمَآثِمِ وَ خُلُوِّ الْقَلْبِ عَنْ جَمِیعِ أَسْبابِ الشَّرِّ. «2»

روزه نفس، نگهدارى حواسّ پنجگانه از دیگر گناهان و تهى کردن دل از تمام اسباب بدى است.

حجاب‏ها در ماه رمضان‏

لغزش‏ها و معصیت‏هاى گوناگون، حجاب‏هایى هستند که آدمى را از مشاهده جمال حضرت محبوب محروم مى‏کند، راستى انسان با این مصیبت بزرگ چه کند؟

انسانى که در طول سال در اثر خطاها و لغزش‏هاى نفس از درگاه حضرت دوست فاصله گرفته است باید در صدد کم کردن این فاصله‏ها برآید. و بهترین موقعیّتى که او را به این هدف نزدیک مى‏سازد روزه دارى حقیقى در رمضان است.

روزه دارى در تغییر رفتار و اصلاح شخصیّت انسان مؤثّر است.

بر اساس مطالعات علمى و تحقیقات روانشناسان و گزارش‏هاى قضایى که در ایران و کشورهاى مختلف مسلمانان به عمل آمده است، نشانگر این است که رفتارهاى ناهنجار و جرایم اجتماعى و خشونت خانوادگى و ... در ماه رمضان به مقدار زیادى کاهش مى‏یابد.

و این به خاطر تسلّط بر نفس است که انسان‏ها در این ماه بر افکار و اعمال خود دارند و ترسى که در اثر خوف از غضب الهى و رحمت بیکران پروردگار، در دل افکنده مى‏شود.

ریشه این دگرگونى در حال انسان به طبیعت روزه برمى‏گردد که زمینه‏اى را که شیطان بر اساس آن انسان را به گمراهى مى‏کشاند، از بین مى‏برد، زنجیرى که در ماه رمضان شیطان را به بند مى‏کشد، همان جهاد با نفس و گرسنگى و تشنگى و فروکشى غضب است.

حکمت این نکته را پیامبر خدا صلى الله علیه و آله چنین بیان مى‏فرماید:

إِنَّ الشَّیْطانَ لَیَجْرى‏ مِنِ ابْنِ آدَمَ مَجْرَى الدَّمِ فَضَیِّقُوا مَجارِیَهُ بِالْجُوعِ. «3»

شیطان از جایگاه خون آدمى در انسان وارد مى‏شود، پس با گرسنگى، محلّ‏هاى ورود او را تنگ کنید.

یعنى شیطان از راه شهوت خوراک و لذّت جنسى و غضب نفس و خیالات آدمى، در اطراف رگ‏هاى قلب و مغز او جاى مى‏گیرد و سپس براى طرح‏هاى شیطانى خود برنامه ریزى مى‏کند.

بنابراین شیطان به تنهایى زمینه ساز گناهان نیست و در بند بودن شیطان‏ها نسبى است. هر چه روزه کامل‏تر باشد، زنجیرى که شیطان را اسیر مى‏کند و جلوى نفس أمّاره را مى‏گیرد؛ محکم‏تر خواهد بود و از میزان غفلت و انحرافات ناشى از آن خواهد کاست.

بر این پایه مى‏توان گفت: روزه آنانى که در ماه رمضان، گناهانى را از روى غفلت یا عمد مرتکب مى‏شوند، کامل و مقبول نیست.

امام على علیه السلام، خطاب به بندگان در خطبه روز فطر مى‏فرماید:

وَ اعْلَمُوا عِبادَ اللَّهِ أَنَّ أَدْنَى ما لِلصَّائِمِینَ وَ الصَّائِماتِ أَنْ یُنادِیَهُمْ مَلَکٌ فى‏ آخِرِ یَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ، أَبْشِرُوا عِبادَ اللَّهِ! فَقَدْ غُفِرَ لَکُمْ ما سَلَفَ مِنْ ذُنُوبِکُمْ فَانْظُرُوا کَیْفَ تَکُونُونَ فِیما تَسْتَأنِفُونَ. «4»

اى بندگان خدا! بدانید کمترین چیزى که براى مردان و زنان روزه دار مى‏باشد این است که: در روز آخر ماه رمضان فرشته‏اى به آنان ندا مى‏دهد:

بشارت باد بر شما اى بندگان خدا! که خداوند گناهان گذشته شمارا بخشود، پس مواظب باشید که از این پس چه مى‏کنید!

[ «16» اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ إِنْ مِلْنَا فِیهِ فَعَدِّلْنَا وَ إِنْ زُغْنَا فِیهِ فَقَوِّمْنَا وَ إِنِ اشْتَمَلَ عَلَیْنَا عَدُوُّکَ الشَّیْطَانُ فَاسْتَنْقِذْنَا مِنْهُ‏]

خدایا! بر محمد و آلش درود فرست؛ چنانچه ما در این ماه از حق و عدالت و بندگى و طاعت منحرف شویم، به دایره عدل و درستى برگردان، و اگر از راه هدایت به گمراهى افتیم، استوارمان ساز، و اگر دشمنت شیطان بر ما چیره شود، از کید و مکرش ما را رهایى بخش.

 [ «17» اللَّهُمَّ اشْحَنْهُ بِعِبَادَتِنَا إِیَّاکَ وَ زَیِّنْ أَوْقَاتَهُ بِطَاعَتِنَا لَکَ وَ أَعِنَّا فِى نَهَارِهِ عَلَى صِیَامِهِ وَ فِى لَیْلِهِ عَلَى الصَّلَاةِ وَ التَّضَرُّعِ إِلَیْکَ وَ الْخُشُوعِ لَکَ وَ الذِّلَّةِ بَیْنَ یَدَیْکَ حَتَّى لَا یَشْهَدَ نَهَارُهُ عَلَیْنَا بِغَفْلَةٍ وَ لَا لَیْلُهُ بِتَفْرِیطٍ]

خدایا! این ماه را با بندگیمان براى حضرتت پُر کن، و اوقاتش را به طاعتمان براى وجود مبارکت زینت ده، و در روزش ما را به روزه داشتن، و در شبش ما را به نماز و زارى به درگاهت، و فروتنى به پیشگاهت، و خوارى در برابرت یارى فرما تا روزش به غفلت ما از روزه، و شبش به کوتاهى ما از عبادت گواهى ندهد.

ارزش عبادات در رمضان‏

انسان از نگاه اسلام، ترکیبى از جسم و جان است. همان گونه که جسم انسان براى تداوم وجود خویش نیازمند غذاهاى مادّى است. هویّت و حقیقت انسانى او نیز نیازمند غذاهاى معنوى از سنخ خود است.

روشن است که خداوند سبحان، میهمانى رمضان را براى پذیرایى از جسم و وجود مادّى دوستانش فراهم نساخته است؛ چرا که بدن‏هاى آنان مانند همه در ضیافت همیشگى خدایند.

جناب سعدى مى‏سراید:

(سعدى)

این در حالى است که همه دشمنان خدا از این سفره گسترده بیش از دیگران بهره مى‏برند. پس ارزش پذیرایى از جسم و تأمین خواسته‏هاى مادّى هرگز به پاى تأمین نیازهاى معنوى نمى‏رسد.

بلکه خداى متعال در میهمان سراى رمضان، جان‏ها و افکار مؤمنان را به ضیافت فرا خوانده است؛ و ارزش آن را تنها پروردگار منّان مى‏داند.

از سوى دیگر شرایط و آداب این میهمانى باید هماهنگ با ضیافت معنوى و روحانى بوده و غذا و نوشیدنى آن متناسب با تحوّل روحى و تجدید حیات معنوى و تقویت بنیه روانى انسان باشد.

از برجستگى‏هایى که در فضاى این ماه با فضیلت جلوه گر است؛ زمینه‏ها و ظرفیّت‏هایى است که خداوند سبحان براى دعوت فراهم ساخته است؛ آن گونه که پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در توصیف دعوت فرمود:

هُوَ شَهْرٌ دُعیتُمْ فِیهِ إِلى‏ ضِیافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ کِرامَةِ اللَّهِ. «5»

ماهى که در آن به میهمانى خدا دعوت شده‏اید و از اهل کرامت خدا قرار گرفته‏اید.

فقیه و فیلسوف و عارف وارسته؛ مرحوم شیخ محمد حسین اصفهانى در «الرسالة المجدیة» در شرح فراز فوق از خطبه پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله درباره دعوت مى‏فرماید:

«دعوت به ماه رمضان، دعوت به بهشت است و غذاهاى این میهمانى نیز از نوع‏ غذاهاى بهشتى است. هر دو میهمان خانه خدایند؛ لیکن نام میهمان سرا در این جا «ماه رمضان» است و نامش در آن جا غرفه‏هاى بهشتى؛ این جا غیب است و آن جا مشهود و عیان؛ اینجا تسبیح و تهلیل است و آن جا چشمه سلسبیل؛ اینجا نعمت‏هاى پوشیده و اندوخته هستند و آن جا «میوه‏اى از آنچه برمى‏گزینند و گوشت بریان پرنده‏اى که میل دارند. «6» پس نعمت در هر جهان با پوشش همان جهان آشکار مى‏شود و گاهى هم هست که نعمت‏ها در همین دنیا براى پیامبران و معصومان علیهم السلام به شکل آن جهان آشکار مى‏شوند.

آنچه در روایات آمده که: پیامبر خدا براى فاطمه زهرا علیها السلام یا امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام میوه‏اى از میوه‏هاى بهشت یا جامه‏اى از جامه‏هاى بهشت آورد، گواه این مطلب است.

شراب طهور در زندگى دنیا محبّت خداست و بهترین وقتى که براى فراهم ساختن آن مغتنم است، همین ضیافتى است که ساقیش همان میزبانش است.» «7» جایگاه و پاداش عبادات و امور خیر معنوى دراین ماه چندین برابر مى‏شود و از آنجا که پیامبر حق صلى الله علیه و آله فرموده‏اند:

هر کار آدمیزاد چند برابر مى‏شود. کار نیک، ده برابر تا هفتصد برابر مى‏شود، خداوند فرموده است: مگر روزه که براى من است و خودم پاداش آن را مى‏دهم و روزه دار خواسته دل و خوراکش را به خاطر من وامى‏گذارد. «8» از جمله خطابه‏هاى رسول اللّه صلى الله علیه و آله در هنگام ماه رمضان این بود که:

مَنْ تَطَوَّعَ بِخَصْلَةٍ مِنْ خِصالِ الْخَیْرِ فى‏ شَهْرِ رَمَضانَ کانَ کَمَنْ أَدَّى‏ سَبْعینَ فَریضَةً مِنْ فَرائِضِ اللَّهِ وَ مَنْ أَدَّى‏ فِیهِ فَریضَةً مِنْ فَرائِضِ اللَّهِ کانَ کَمَنْ أَدَّى‏ سَبْعینَ فَریضَةً مِنْ فَرائِضِ اللَّهِ تَعالى‏ فِیما سِواهُ مِنَ الشُّهُورِ.

کسى که در ماه رمضان یکى از کارهاى نیک را انجام دهد همچون کسى است که هفتاد واجب از واجبات خدا را انجام داده است. و هر کس در این ماه، واجبى از واجبات خدا را انجام دهد همچون کسى است که هفتاد واجب از واجبات خداى متعال را در ماه‏هاى دیگر انجام داده است.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- بحار الأنوار: 93/ 369، باب 46، حدیث 49؛ الخصال: 2/ 346، حدیث 14.

(2)- غرر الحکم: 176، حدیث 3362.

(3)- بحار الأنوار: 60/ 332، باب 3؛ عوالى اللآلى: 1/ 273، حدیث 97.

(4)- بحار الأنوار: 87/ 362، باب 1، حدیث 13؛ مجموعة ورام: 2/ 158.

(5)- بحار الأنوار: 93/ 356، باب 46، حدیث 25؛ عیون أخبار الرضا علیه السلام: 1/ 295، حدیث 53.

(6)- اشاره به سوره واقعه (56): 20- 21.

(7)- جامع الدّرر، حسین فاطمى: 335- 336، به نقل از رساله مجدیه.

(8)- کنز العمال: 8/ 448، حدیث 2359؛ الدرّ المنثور: 1/ 179، ذیل آیه 184 سوره بقره.